سرطان یکی از دلایل اصلی مرگ‌ومیر در سراسر جهان است و بخشی از این سرطان‌ها با عوامل عفونی نظیر ویروس‌ها مرتبط هستند.
ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) یکی از شایع‌ترین عفونتهای منتقله از راه جنسی است که با بروز سرطان‌های مختلف از جمله سرطان دهانه رحم، سرطان‌های دهان و حلق، و سرطان‌های ناحیه تناسلی مرتبط است.
این مقاله با هدف بررسی جامع بیولوژی HPV و سرطان‌های مرتبط با HPV، نقش آن در ایجاد سرطان‌ها، اپیدمیولوژی سرطان‌های مرتبط، و ارائه راهکارهای پیشگیری و درمان تدوین شده است.
با توجه به اهمیت واکسیناسیون در پیشگیری از این سرطان‌ها، افزایش آگاهی عمومی و دسترسی به برنامه‌های غربالگری ضروری به نظر میرسد.
HPV یک ویروس DNA دار از خانواده پاپیلوماویریده است و بیش از ۲۰۰ نوع دارد. این انواع به دو گروه پرخطر (مانند HPV-16 و HPV-18) و کم‌خطر تقسیم می‌شوند. انواع پرخطر با سرطان‌های دهانه رحم، مقعد، و دهان مرتبط هستند، در حالی که انواع کم‌خطر معمولاً موجب زگیل‌های تناسلی می‌شوند.
انتقال این ویروس اغلب از طریق تماس مستقیم پوست یا مخاط صورت می‌گیرد و در مواردی که سیستم ایمنی بدن قادر به حذف ویروس نباشد، عفونتهای مزمن می‌توانند به ایجاد سرطان منجر شوند.
- شیوع جهانی HPV پرخطر ۱۰.۴٪ است و در برخی کشورهای در حال توسعه تا ۳۶.۵٪ میرسد.
- عوامل خطر شامل رفتارهای جنسی (شریکهای متعدد، شروع زودرس رابطه جنسی)، سابقه عفونتهای مقاربتی، و ضعف سیستم ایمنی است.
- عفونت در زنان ۱۸–۳۰ ساله شایعتر است، اما سرطان دهانه رحم بیشتر در زنان بالای ۳۵ سال دیده میشود. منطقه تبدیل (محل اتصال اپیتلیوم سنگفرشی و
- استوانهای دهانه رحم) مستعد آلودگی و تغییرات پیشسرطانی است.
- ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) یکی از شایع‌ترین عفونتهای ویروسی است که عمدتا از طریق تماس جنسی منتقل میشود.
- این ویروس انواع مختلفی دارد و برخی از آن‌ها، به‌ویژه انواع پرخطر مانند HPV 16 و HPV 18، می‌توانند باعث تغییرات غیرطبیعی در سلول‌ها و در نهایت منجر به سرطان شوند.
- ارتباط بین HPV و سرطان دهانه رحم کاملاً اثبات شده است، اما این ویروس می‌تواند در بروز سایر سرطان‌ها مانند سرطان مقعد، آلت تناسلی، دهان و گلو نیز نقش داشته باشد.
- با این حال، نکته مهم این است که همه افرادی که به این ویروس مبتلا می‌شوند، دچار سرطان نخواهند شد. در اغلب موارد، سیستم ایمنی بدن طی یکی دو سال ویروس را از بین می‌برد.
سرطان دهانه رحم
تقریباً تمامی موارد سرطان دهانه رحم به عفونت HPV مرتبط هستند. این سرطان در کشورهایی با دسترسی محدود به برنامه‌های غربالگری و واکسیناسیون شایعتر است. دو نوع HPV-16 و HPV-18 مسئول بیش از ۷۰ درصد موارد این سرطان هستند.
- مطالعات سه دهه اخیر نشان دادهاند که عفونت پایدار و مستمر با انواع پرخطر HPV شرط لازم برای ایجاد سرطان دهانه رحم است.
- بیش از ۹۹.۷٪ موارد کارسینوم سلول سنگفرشی دهانه رحم با HPV مرتبط است.
- انواع پرخطر شامل ۱۶، ۱۸، ۳۱، ۳۳، ۳۵، ۳۹، ۴۵، ۵۱، ۵۲، ۵۶، ۵۸، ۵۹، ۶۸، ۷۳ و ۸۲ هستند.
سرطان دهان و حلق
سرطان‌های ناحیه دهان و حلق، به‌ویژه اوروفارنکس (حلق میانی)، با HPV، به‌خصوص نوع 16، ارتباط دارند. این سرطان‌ها عمدتاً در مردان میانسال دیده می‌شوند.
سرطان‌های مقعد و تناسلی
عفونتهای پایدار با انواع پرخطر HPV می‌توانند موجب سرطان مقعد، آلت تناسلی، واژن و ولو شوند. این سرطان‌ها نیز همانند سایر سرطان‌های مرتبط با HPV، به‌طور مستقیم به عفونتهای ویروسی مرتبط هستند.
همه گیر شناسی و اپیدمیولوژی
شیوع جهانی
HPV مسئول حدود ۴.۵ درصد از سرطان‌های جهانی است. سرطان دهانه رحم، شایع‌ترین سرطان مرتبط با HPV، در کشورهای با درآمد پایین و متوسط بار بیشتری دارد.
وضعیت در ایران
سرطان دهانه رحم در ایران شیوع کمتری نسبت به میانگین جهانی دارد. با این حال، عدم آگاهی عمومی و محدودیت‌های فرهنگی، نرخ واکسیناسیون را پایین نگه داشته است. این موضوع بر اهمیت برنامه‌های آموزشی و پیشگیری تاکید می‌کند.
پیشگیری و واکسیناسیون HPV
واکسن HPV
واکسیناسیون با واکسن‌هایی مانند گارداسیل و سرواریکس از موثرترین راهکارها برای پیشگیری از عفونتهای HPV است. این واکسن‌ها به‌ویژه برای نوجوانان پیش از شروع فعالیت جنسی توصیه می‌شوند.
غربالگری
غربالگری منظم با تست پاپ‌اسمیر و تست HPV DNA می‌تواند تغییرات پیشسرطانی را در مراحل اولیه شناسایی کند و از پیشرفت سرطان جلوگیری کند.
تشخیص بیماری
تشخیص سرطان‌های مرتبط با HPV شامل تست‌های مولکولی برای شناسایی انواع ویروس، بیوپسی، و تصویربرداری‌های پیشرفته است. پاپ‌اسمیر و کولپوسکوپی از روشهای رایج برای تشخیص سرطان دهانه رحم هستند.
روشهای درمانی
درمان بسته به مرحله سرطان شامل جراحی، رادیوتراپی، شیمی‌درمانی، و ایمونوتراپی است. درمان‌های زودهنگام نتایج بهتری به همراه دارند. روشهای نوین مانند نانوذرات و ژن‌درمانی در مراحل تحقیقاتی قرار دارند و پتانسیل بهبود درمان‌ها را دارند.
چالش‌ها و آینده‌نگری
با وجود تاثیرات مثبت واکسیناسیون، نرخ واکسیناسیون و غربالگری در بسیاری از کشورها پایین است.
افزایش آگاهی عمومی، آموزش‌های گسترده و دسترسی به برنامه‌های غربالگری می‌توانند به کاهش بار سرطان‌های مرتبط با HPV کمک کنند.
تحقیقات جدید برای توسعه روشهای درمانی هدفمند و پیشگیری‌های نوین نیز اهمیت بالایی دارند.
دکتر عباس انتظاری – متخصص طب پیشگیری
