اصطلاح بیماری های مقاربتی برای عفونت هایی استفاده می شود که از طریق تماس جنسی برقرار می شود. اما بعضی از عفونتهای جنسی از طرق دیگر؛ برای مثال از طریق خون می تواند سرایت کند. متخصص بیماریهای مقاربتی با چه بیماری هایی جنسی سر و کار دارد؟

بیماری های مقاربتی از بیماریهای خیلی شایع در جهان هستند. این بیماریها به طور عمده در نتیجه تماس جنسی با فرد آلوده و یا از طریق مادر آلوده به کودک منتقل می شوند. ولی ممکن است استفاده از سرنگ و سوزن مشترک در معتادان تزریقی نیز سبب ابتلا به این بیماریها گردد.

بر اساس برآورد سازمان جهانی بهداشت بیشتر از ۳۳۰ میلیون مورد جدید بیماری های مقاربتی قابل درمان از جمله سیفیلیس و سوزاک سالانه در دنیا بروز می نماید و در واقع روزانه شاهد بروز حدود یک میلیون مورد جدید از بیماریهای مقاربتی در دنیا هستیم.

طبق گزارش منابع معتبر جهانی، بیماریهای مقاربتی در دنیا رو به افزایش است و نظر به مسری بودن این بیماریها و عوارض ناشی از عدم درمان و پیشگیری آن، کنترل بیماری های مقاربتی ضروری می باشد.

چون بیماریهای منتقله از راه تماس جنسی موضوع حساسی است و صحبت کردن آشکار در مورد آنها، در کشورهای مختلف از جمله ایران آسان نیست و سبب بدنامی می شود، بیماران یا به موقع برای درمان مراجعه نمی کنند و یا برای درمان به درمانگران سنتی مراجعه می کنند. لذا به خوبی معالجه نمی شوند و سبب انتقال و گسترش بیماری می شوند.

در صورت بی توجهی و عدم درمان به موقع این بیماریها، ممکن است عوارض جدی مانند نازایی ، حاملگی خارج از رحم ، سرطان گردن رحم، خونریزی شدید و پارگی لوله های رحمی پیش آید که منجر به مرگ هم می شود. در دو سوم یا بیشتر زنان باردار مبتلا به سیفیلیس اولیه عفونت از طریق جفت به جنین سرایت می کند.

انواع بیماریهای مقاربتی شایع که از طریق ارتباط جنسی منتقل می شوند عبارتند از:

سفیلیس ـ سوزاک ـ گرانولوم کشاله ران ـ شبه شانکر ـ لنفوگرانولوم آمیزشی ـ عفونت ویروسی هرپس سیمپلکس یا تبخال تناسلی ـ عفونت ویروسی زگیل تناسلی ـ تریکوموناس ـ عفونت باکتریایــی واژن ـ عفونت های کلامیدیایی و مایکوپلاسمایی واژن و ویروس هپاتیت B و ایدز.

چگونه به بیماری های مقاربتی مبتلا می شویم؟

تماس جنسی با شخص مبتلا بدون حفاظت و گرفتن خون از شخص مبتلا منبع اصلی خطر آلوده شدن می باشد.

بیماری های مقاربتی از انواع بیماریهای واگیردار هستند که به طور عمده از طریق آمیزش جنسی با فرد آلوده انتقال می یابند. انتقال از مادر آلوده به نوزاد و از راه خون هم امکان دارد.

همانگونه که قبلا گفته شد و  از نام بیماریها پیداست، راه اصلی انتقال بیماری های مقاربتی، نزدیکی جنسی (مهبلی یا مقعدی یا دهانی) با فرد آلوده است. سایر راههای انتقال عبارتند از:

1- از مادر آلوده به نوزاد در حین حاملگی، در زمان زایمان و یا بعد از تولد

2- از راه انتقال خون و فرآورده های خونی آلوده و اشتراک در سرنگ و سوزن تزریقی آلوده

مهم است بدانیم که شریک جنسی آلوده ممکن است دارای علامت نباشد و نداند که بیمار است و سبب انتقال و گسترش بیماری گردد. بیماریهای مقاربتی، خطر آلودگی به ویروس ایدز را افزایش می دهند.

رفتارهای زیر احتمال انتقال بیماری را افزایش می دهد:

⚠ داشتن بیش از یک شریک جنسی

⚠ داشتن شریک جنسی که دارای شرکای جنسی متعدد است.

⚠ داشتن انحراف جنسی و نزدیکی با افراد فاسد و بدکاره

⚠ عدم استفاده از کاندوم در هر یک از شرایط یادشده در بالا

⚠ راه های ورود عوامل بیماریزا معمولاً از طریق اندامهای تناسلی، مجاری ادراری ، مخاط دهان و مقعد ، پوست خراش یافته و خون است.

در زنان و نیز در مردان، بیماری های مقاربتی در گروه سنی ۱۵- ۳۰ سال در بالاترین حد است و در سنین بعدی کاهش پیدا میکند.

عوامل اجتماعی که بر انتقال این نوع بیماریها تأثیر می گذارند عبارتند از:

⛔ تأخیر در درمان در زنان مبتلا که اغلب علامت ندارند. حدود ۸۰% زنان آلوده به سوزاک ممکن است بدون علامت باشند.

⛔ ترس از بدنامی و عدم پیگیری درمان استاندارد ممکن است مردم را به سرپوش نهادن وا دارد و این خود سبب افزایش و گسترش آلودگی می شود.

⛔ ممکن است امکانات بهداشتی – درمانی در دسترس نباشد و یا بیماران استطاعت پرداخت هزینه خدمات را نداشته باشند.

⛔ ممکن است مردم ترجیح دهند برای اجتناب از بی آبروئی ، به درمانگران سنتی مراجعه کنند.

⛔ بالاخره ممکن است داروهای لازم را به طور کامل مصرف نکنند . درمان موثر وقتی امکان پذیر است که بیماران دوره درمان را کامل کنند.

⛔ همراه نیاوردن شرکای جنسی برای درمان

⛔ کوتاهی در استفاده از کاندوم برای فعالیت امن جنسی

⛔ ماهیت مخاط مهبل و دهانه رحم در زنان جوان، آنها را برای آلوده شدن بسیار مستعد می سازد. زنان جوان وقتی بسیار زود ازدواج می کنند و یا از نظر جنسی فعال می شوند، مخصوصاً در معرض خطر بیشتری قرار دارند.

⛔ بیماریهای مقاربتی ابتدا از طریق تماس جنسی درون مهبلی به زنان منتقل می شود. زنان راحت تر و سریعتر از مردان به بیماریهای مقاربتی مبتلا می شوند.

⛔ مردان ختنه شده کمتر از مردان ختنه نشده به بیماریهای مقاربتی مبتلا می شوند.

⛔ در اکثر جوامع افراد معینی ممکن است وجود داشته باشند که اختصاصاً در مقابل بیماریهای آمیزشی آسیب پذیر باشند و عبارتند از: دختران نوجوانی که از نظر جنسی فعال هستند، زنانی که دارای چند شریک جنسی هستند، زنان بدکاره و فاسد و مشتریان آنها، مردان و زنانی که شغل آنها ایجاب می کند که از خانواده خود دور باشند و شرکای جنسی دائمی در درازمدت ندارند.

علائم معمول عفونت بیماریهای مقاربتی چیست؟

بیماری های مقاربتی توسط تعدادی از عوامل بیماریزا ایجاد می شوند که باعث بروز علائمی مانند ترشحات مجرای ادرار در مردان، ترشح مهبل در زنان، زخم در ناحیه تناسلی، درد در قسمت تحتانی شکم در زنان، تورم و قرمزی بیضه و تورم غدد لنفاوی در کشاله ران می گردد. در بعضی ها، بخصوص در زنان ممکن است عفونت، علامتی ایجاد نکند. بعضی از انواع بیماری های آمیزشی ممکن است تا مدتهای طولانی بدون علامت باشند به گونه ای که چیزی دیده و یا احساس نمی شود اما بیماری وجود دارد.

در صورتی که در حالت ادرار احساس سوزش می کنید و اگر بر روی آلت تناسلی جراحت و یا جوش وجود دارد و یا اگر زخمهایی دارید که به راحتی درمان نمی پذیرند باید به فکر عفونتهای مسری جنسی باشید. خستگی اغلب در طول عفونت به وسیله ویروسهای مشخص (هپاتیت؛ اچ-ای-وی؛ ……..) بوجود می آید. در صورت وجود بیماری مزمن مجاری ادرار ترشحات می تواتد یک  قطره کدر در صبح و یا ترشحات چرکی از مجاری ادرار (سر آلت تناسلی مردان)؛ آلت تناسلی زنان و یا مقعد باشد.

حتی اگر علائم به خودی خود از بین برود؛ بدین معنی نیست که غفونت از بین رفته است و مداوا الزامی است. پس از نزدیکی با شخصی جدید؛ در صورتی که این علائم در روزها؛ هفته ها و یا حتی ماه های بعد روئیت شود می بایست فوراُ با پزشک مشورت نمایید.

مهمترین علائم و شکایات بیماران مبتلا به بیماری های مقاربتی عبارتند از:

– ترشح غیرعادی از مجرای تناسلی زن (افزایش مقدار، تغییر بو و رنگ)

– سوزش، خارش و درد در هنگام مقاربت زنان

– هرگونه زخم و یا ضایعه تناسلی

– درد در قسمت تحتانی شکم و درد واضح لگنی در زنان

– تورم (برآمدگی) دو طرفه یا یک طرفه غدد لنفاوی در کشاله ران

– درد، قرمزی و تورم در بیضه ها

– قرمزی، ترشح و تورم چشم در نوزادان

بیماریهای قابل انتقال از طریق مقاربت در زنها، معمولاً علامتی ایجاد نمی کنند و یا علائم خفیف دارند. بنابر این زنها کمتر برای درمان مراجعه می کنند. ۸۰% زنان آلوده به سوزاک ممکن است بدون علامت باشند . البته ۱۰% مردان آلوده به سوزاک هم ،علامتی ندارند.

تشخیص بیماریهای مقاربتی

بیش از ۲۰ عامل بیماریزای مختلف بیماریهای مقاربتی ایجاد می کنند که معمولاً علائم و نشانه های مشابهی دارند و اگر دقت شود به آسانی تشخیص داده می شوند. دسترسی به تسهیلات و امکانات آزمایشگاهی به تشخیص کمک میکند، زیرا بعضی از علائم ، خصوصاً در زنان ممکن است نتیجه علل دیگری غیر از بیماریهای مقاربتی باشد.

آیا امکان ابتلا به بیماریهای مقاربتی از طریق توالت عمومی وجود دارد؟

خیر امکان ابتلا به بیماری های مقاربتی از طریق توالتهای عمومی وجود ندارد. بیماریهای مقاربتی و عفونتهای مسری جنسی از طریق خون؛ ترشحات آلت نتاسلی و اسپرم منتقل می شود و نه از طریق تماس پوستی و یا توالت.

چه رابطه ای بین آلودگی از طریق عفونتهای مسری جنسی و اچ-ای-وی وجود دارد؟

به نظر میرسد که  ابتلاء به بیماری های مقاربتی و جنسی مانند سفلیس؛ سوزاک و بیماریهایی که موجب جوشهای ناشی از ویروس و باکتری بر روی آلت جنسی مردان و زنان می شود؛ احتمال آسیب پذیری شخص را در صورت نزدیکی با اشخاص آلوده به اچ-ای-وی افزایش می دهد.

چگونه می توانم در مقابل عفونتهای مسری جنسی از خود محافظت کنم؟

تنها راه محافظت از عفونتهای مسری جنسی استفاده از کاندوم و پرهیز از آمیزش است.

آیا  استفاده از کاندوم برای محافظت در برابر عفونتهای مسری آمیزشی کافی است؟

اگر کاندوم درهنگام دخول جنسی لغزش و یا پارگی پیدا نکند؛ و سیله عالی برای محافظت در عفونتهای مسری جنسی می باشد.

آیا عفونت ها و بیماری های مقاربتی قابل درمان هستند؟

بلی. تمام بیماری های مقاربتی قابل درمان است و اغلب آنها مداوای بسیار ساده ای دارند. تقریباُ تمام عفونتهای مسری  جنسی بدون به جا گذاشتن عوارض بعدی قابل مداوا می با شند.

مشورت با پزشک و ادامه مداوا بدون وقفه تا پایان دوره معالجه  و همچنین مطلع کردن همسر برای جلوگیری از آلودگی های بعدی الزامی است. عواقب بیماریهای مقاربتی فقط به خود بیماران محدود نمی شود.

اگر زنان باردار ،مبتلا به بیماری های مقاربتی شوند، ممکن است پی آمدهایی نظیر سقط خود به خود، تولد زودرس، مرده زایی، مرگ داخل رحم، تولد با وزن پایین و عفونت چشمها و ریه ها در جنین و نوزاد ایجاد شود.

ابتلا به بیماریهای آمیزشی ، خطر آلودگی به ویروس ایدز را افزایش می دهد و موجب بروز بیماری ایدز و مرگ بیماران می شود.

بیماری های مقاربتی قابل پیشگیری و درمان هستند.

علاوه بر درمان بیمار باید همسر و شریک جنسی او نیز درمان شود. اگر یک طرف درمان شود ، چون بیماری مسری است، چرخه انتقال ادامه می یابد. افراد مبتلا تا بهبودی کامل باید از تماس جنسی خودداری کنند و این خودداری تا از بین رفتن علائم و دوره کامل درمان باید ادامه داشته باشد.

اگر مبتلایان به بیماری های مقاربتی نتوانند از فعالیت جنسی تا بهبودی کامل خودداری کنند باید در تمام مراحل نزدیکی از کاندوم استفاده نمایند.

از آنجایی که خطر آلودگی به ویروس ایدز در افراد مبتلا به بیماریهای مقاربتی چند برابر می شود، باید سعی شود طبق توصیه و تجویز پزشک، درمانهای مراقبتی و دارویی لازم انجام و دوره درمان کامل شود.

وجود قرمزی و ترشح چشم در نوزادان ، ممکن است با عفونت مادر مرتبط باشد، لذا علاوه بر نوزاد ، والدین او نیز باید تحت مراقبتهای لازم پزشکی قرار گیرند.

امروزه بیماریهای مقاربتی قابل درمان هستند ، ولی ممکن است در آینده عوارض آنها قابل درمان نباشند. همانطور که ایدز درمانی ندارد و بنابر این مهم است که از رفتارهایی که سبب آلودگی می شوند پرهیز شود.

عواض بیماری های مقاربتی چیست؟

شواهد اخیر نشان داده است که بیماریهای شایع منتقله از راه مقاربت به انتشار آلودگی به ویروس ایدز کمک می کنند. افراد مبتلا به بیماریهای آمیزشی از جمله سوزاک، سیفیلیس و … اگر در معرض ویروس بیماری ایدز قرار گیرند، احتمال آلودگی آنها بیشتر است.

عوارض بیماری های مقاربتی که آسیب های جدی به وجود می آورند و گاهی در زنان سبب مرگ هم می شوند عبارتند از:

• درد کهنه و مزمن در ناحیه شکم که زن را دچار عذاب جسمی و روحی می کند.
• نازایی در زنان و ناباروری و تنگی پیشابراه در مردان
• سقط خود به خودی
• حاملگی خارج از رحمی
• سرطان دستگاه تناسلی بخصوص گردن رحم
• مرده زایی، ناهنجاریهای مادرزادی و مرگ نوزاد
• مرگ زن به علت عفونت و سایر عوارض یاد شده
• عفونت های چشمی بالقوه کور کننده و سینه پهلو در کودکان

بسیاری از زنان ممکن است بدون آنکه بدانند که مبتلا به بیماری التهابی لگن هستند نابارور شوند. ۵۵- ۸۵ درصد زنان مبتلا به بیماریهای عفونی لگن ممکن است نابارور شوند.

در اثر بیماریهای التهابی و عفونی و تنگی لوله های رحمی، خطر بروز حاملگی های خارج از رحم – که می تواند سبب مرگ مادر و جنین شود- افزایش می یابد. حاملگی خارج از رحم اگر باعث پارگی لوله های رحمی شود، خونریزی های شدید ایجاد می کند. در کشورهای در حال توسعه ، حاملگی های خارج از رحم باعث مرگ ۱- ۵% مادران می شود.

سوزاک در مردان ممکن است عوارض شدیدی به وجود آورد. آلودگی می تواند از پیشابراه به قسمتهای دیگر تناسلی انتشار یابد و سبب تنگی مجرا و ناباروری شود، ولی امروز این عوارض بسیار نادر است.

سیفیلیس در زمان بارداری ، ممکن است از طریق کیسه آب، جنین را آلوده سازد. حدود ۴۰% حاملگی های زنان مبتلا به سیفیلیس به سقط جنین، مرده زایی و مرگ در زمانی نزدیک به زایمان ختم می شوند.

باید دانست که اگر بیماری زود تشخیص داده شود و به موقع درمان شود، کلیه این عوارض قابل اجتناب هستند. اگر آلودگی به ویروس ایدز که برای آن هیچ درمانی وجود ندارد، به این مجموعه اضافه شود ، بیماریهای مقاربتی ، آلودگی و ابتلای به ایدز را تسهیل می کنند، این موضوع اهمیت پیشگیری از بیماریهای آمیزشی را نشان می دهد.

راههای کنترل و پیشگیری از بیماری های مقاربتی چیست؟

  اگرچه بیماری های مقاربتی به طور کلی باعث عوارض جانبی و عواقب زیادی می شوند ولی تلاشهای محدودی برای کنترل آنها انجام شده است. بنابر این موفقیت های بسیار کمی برای کاستن شیوع و جلوگیری از موارد جدید بیماریها حاصل گشته است. در نتیجه بیماریهای آمیزشی سریعاً در تمام جهان و به خصوص در کشورهای در حال توسعه، گسترش و انتشار یافته است.

اهداف اصلی کنترل بیماری های مقاربتی عبارتند از:

1. قطع نمودن انتقال عفونت و در نتیجه کاهش موارد جدید بیماریهای مقاربتی
2. کاستن از طول مدت زمان عفونت جهت کاهش میزان شیوع و در نتیجه پیشگیری نمودن از گسترش بیماریها، عوارض جانبی و عواقب آن
3. کاهش خطر آلودگی به ویروس ایدز
4. تشخیص سریع و درمان به موقع افراد مبتلا به بیماریهای مقاربتی، هم به منظور کاهش انتقال به دیگران و هم به حد اقل رساندن عوارض و عواقب آن
5. آموزش بیماران و جامعه در مورد خطرات روابط جنسی ناامن و ترغیب آنها به استفاده از کاندوم و محدود کردن شرکای جنسی
6. درمان و آموزش شرکای جنسی بیماران
7. هدف قرار دادن گروههای آسیب پذیر
8. مراعات اصول اخلاقی و بهداشتی در روابط جنسی و نداشتن رفتارهای جنسی پرخطر
9. وفاداری به همسر و داشتن رفتار جنسی مسوولانه
10. خویشتن داری در تجرد و اجتناب از روابط جنسی نامشروع قبل از ازدواج و استفاده از کاندوم در هنگام ضرورت
11. تمرین رفتارهای بهداشتی از جمله عدم استفاده مشترک از لباسهای زیر در زنان و استحمام و …
12. ادرار کردن بعد از نزدیکی و شستشوی نواحی تناسلی بعد از مقاربت
13. توجه به بروز هر گونه علامت بیماریهای جنسی در خود و همسر
14. شناسایی و آموزش گروه هایی خاص از مردم نظیر کارگران مهاجر و سیار و آنهایی که به هر علتی برای انجام کار از خانواده خود به مدتهای طولانی دورند.

راه کنترل بیماری های مقاربتی چیست؟

 همواره باید این نکته را به یاد داشت که تغییر در رفتارهای جنسی مشکل است. رفتارهای جنسی با فرهنگ هر منطقه شکل می گیرد و با مذهب تاثیر می پذیرد. تغییر در رفتارهای جنسی، به دلیل آنکه موضوع بسیار شخصی و عمیقاً ریشه دار است مشکل است. استفاده از داروها، از جمله الکل ، توانایی افراد را برای تصمیم گیری خوب و عاقلانه بر ضد آلودگی به بیماریهای مقاربتی و آلودگی به ویروس ایدز مختل می سازد.

این موضوع را باید مورد توجه قرار داد که  بحث در مورد روابط جنسی خیلی هم ساده و آسان نیست. افراد ممکن است از سوال کردن در مورد اطلاعاتی که نیاز دارند، خجالت بکشند و برای درمان دیر مراجعه کنند و بخصوص از دادن مشخصات شرکای جنسی خود ابا داشته باشند.

نکته بسیار مهم این است که اکثر بیماران به خصوص خانم ها بدون علامت هستند . افراد مبتلا به بیماریهای آمیزشی ممکن است علامتی نداشته باشند و کاملا سالم به نظر آیند و بیماری را منتشر کنند و این امر مشکلات فراوانی در راه کنترل و جلوگیری از بیماریهای آمیزشی فراهم می آورد.

نکته ای که باید همواره به آن توجه نمود این است که درمان همیشه آسان و یا موثر نیست. بعضی از باکتریها نظیر عامل سوزاک به داروهای مصرفی مقاوم می شوند. مقاومت به داروها مستلزم تغییر داروهای انتخابی است. تولید واکسن برای بیماری های مقاربتی نظیر آلودگی به ویروس ایدز ، به علت تغییرات مستمر ویروس در حال حاضر امکان ندارد.

در صورتی که خود یا همسرتان مبتلا به آکنه تناسلی و جوش های چرکی روی آلت یا جوش زیر پوستی یا گوشت اضافه و زگیل در ناحیه تناسلی هستید:

1. حتما با تیم درمانی خود مشورت کنید.
2. به هیچ عنوان جوش ها یا ضایعات را فشار ندهید یا نترکانید زیرا این اقدام باعث تشدید آسیب به بافت های مجاور و گسترش عفونت می گردد.  
3. از لباس های زیر کشاد و نخی استفاده کنید.
4. شستشوی مداوم و خشک کردن مناسب ناحیه آلت تناسلی و کشاله ران بسیار کمک کننده است.
5. به هیچ عنوان خودسرانه اقدام به درمان یا کندن جوش ها نکنید. 
6. به هیچ عنوان از تیغ برای از بین بردن موهای زائد این ناحیه استفاده نکنید.
7. از تماس جنسی بدون محافظ اجتناب کنید. 
8. حتما برای تشخیص نوع ضایعه و بررسی ریسک احتمالی به پزشک مراجعه کنید.
9. ممکن است نیاز به نمونه برداری و ارزیابی آزمایشگاهی باشد. 
10. در صورتی که مایل به طرح سوال و مشاوره با دکتر و یا مراجعه به مطب هستید از طریق زیر اقدام فرمائید

دکتر عباس انتظاری متخصص طب پیشگیری