ایزوترتینوئین، که با نام تجاری راکوتان در سطح بین المللی شناخته می‌شود و در ایران نیز با نام تجاری نورم اسکین توزیع می شود، یک داروی قوی و مؤثر برای درمان آکنه ندولار شدید است. با این حال، این دارو دارای عوارض جانبی متعددی است که برخی از آن‌ها جدی هستند و نیاز به نظارت دقیق پزشکی دارند.
این مقاله به بررسی جامع عوارض جانبی ایزوترتینوئین، مکانیسم‌های احتمالی ایجاد آن‌ها و راهکارهای مدیریت این عوارض می‌پردازد.
- کاهش تولید چربی: راکوتان مقدار چربی تولید شده توسط غدد چربی پوست را کاهش می‌دهد. چربی بیش از حد می‌تواند منافذ پوست را مسدود کرده و باعث ایجاد جوش شود.
- کوچک کردن غدد چربی: این دارو غدد چربی را کوچک می‌کند.
- جلوگیری از مسدود شدن منافذ: راکوتان به جلوگیری از مسدود شدن منافذ پوست با سلول‌های مرده کمک می‌کند.
- کاهش التهاب: با کاهش تولید چربی و جلوگیری از مسدود شدن منافذ پوست، التهاب پوست کاهش پیدا می‌کند.
1. عوارض جانبی شایع (بیش از 10%):
- خشکی پوست و غشاهای مخاطی: این عارضه جانبی ناشی از کاهش تولید چربی است و شامل خشکی لب‌ها (شایعترین عارضه)، پوست، بینی و چشم‌ها می‌شود. خشکی بینی می‌تواند منجر به خونریزی بینی شود.
- افزایش حساسیت به نور خورشید: راکوتان پوست را در برابر آفتاب آسیب‌پذیرتر می‌کند.
- درد عضلات و مفاصل: این عارضه بیشتر در افراد ورزشکار دیده می‌شود.
- افزایش سطح چربی خون: افزایش تری‌گلیسیرید و کلسترول LDL (چربی بد) و کاهش کلسترول HDL (چربی خوب) ممکن است رخ دهد.
- افزایش آنزیم‌های کبدی: این عارضه معمولاً خفیف و موقتی است، اما در موارد نادر می‌تواند نشانه‌ای از آسیب کبدی باشد.
2. عوارض جانبی کمتر شایع (1-10%):
- خارش و بثورات پوستی: بثورات معمولاً خفیف هستند و با مصرف آنتی‌هیستامین‌ها یا کرم‌های استروئیدی موضعی قابل کنترل هستند.
- نازک شدن موها: این عارضه معمولاً موقتی است و پس از قطع مصرف دارو برطرف می‌شود.
- سردرد: در صورت شدید بودن، باید بررسی‌های لازم برای رد افزایش فشار داخل جمجمه انجام شود.
- افزایش فشار داخل جمجمه (Pseudotumor cerebri): این عارضه نادر اما جدی می‌تواند منجر به سردرد، مشکلات بینایی و تهوع شود.
- التهاب لثه و خونریزی لثه: رعایت بهداشت دهان و دندان در طول درمان با راکوتان بسیار مهم است.
- کاهش دید در شب: این عارضه معمولاً موقتی است و پس از قطع مصرف دارو برطرف می‌شود.
- عدم تحمل لنزهای تماسی: خشکی چشم می‌تواند باعث ناراحتی و عدم تحمل لنزهای تماسی شود.
3. عوارض جانبی نادر (کمتر از 1%):
- افسردگی و تغییرات خلقی: راکوتان می‌تواند باعث افسردگی، اضطراب، تحریک‌پذیری و سایر تغییرات خلقی شود. در صورت بروز هرگونه تغییر در خلق و خو، باید فوراً به پزشک اطلاع داده شود.
- سایکوز: گزارش‌هایی از بروز سایکوز (از دست دادن ارتباط با واقعیت) در طول درمان با راکوتان وجود دارد.
- بیماری التهابی روده (IBD): برخی مطالعات ارتباطی بین مصرف راکوتان و افزایش خطر ابتلا به IBD نشان داده‌اند.
- پانکراتیت: التهاب پانکراس، که می‌تواند باعث درد شدید شکم، تهوع و استفراغ شود.
- مشکلات شنوایی: کاهش شنوایی، وزوز گوش.
- واکنش‌های آلرژیک جدی (آنافیلاکسی): اگرچه نادر است، اما راکوتان می‌تواند باعث واکنش‌های آلرژیک جدی شود که نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارند.
- درد استخوان و مفاصل شدید: این عارضه می‌تواند باعث محدودیت حرکت و ناتوانی شود.
4. عوارض جانبی بسیار مهم و نگران‌کننده:
- نقایص مادرزادی: راکوتان یک تراتوژن قوی است و می‌تواند باعث نقایص مادرزادی جدی در جنین شود. مصرف این دارو در دوران بارداری اکیداً ممنوع است.
راهکارهای مدیریت عوارض جانبی:
بسیاری از عوارض جانبی راکوتان با رعایت نکات زیر قابل کنترل هستند:
- خشکی پوست و غشاهای مخاطی:
- استفاده از مرطوب‌کننده‌های قوی و مکرر
- استفاده از پماد لب
- استفاده از قطره‌های اشک مصنوعی
- اجتناب از صابون‌ها و شوینده‌های قوی
- افزایش حساسیت به نور خورشید:
- استفاده از کرم ضد آفتاب با SPF 30 یا بالاتر
- پوشیدن لباس‌های محافظتی و کلاه
- اجتناب از قرار گرفتن در معرض نور خورشید در ساعات اوج تابش
- درد عضلات و مفاصل:
- استفاده از مسکن‌های بدون نسخه
- ورزش‌های سبک
- افزایش سطح چربی خون:
- رژیم غذایی کم‌چرب و کم‌کلسترول
- ورزش منظم
- مصرف داروهای کاهنده چربی خون (در صورت تجویز پزشک)
- افزایش آنزیم‌های کبدی:
- پرهیز از مصرف الکل
- پرهیز از مصرف داروهای هپاتوتوکسیک
- بررسی منظم آنزیم‌های کبدی
- افسردگی و تغییرات خلقی:
- مشاوره با روانپزشک
- مصرف داروهای ضدافسردگی (در صورت تجویز پزشک)
توصیه‌های دکتر انتظاری در خصوص ایزوترتینوئین خوراکی
مشاوره پزشکی الزامی است. قبل از مصرف راکوتان، حتماً با پزشک مشورت کنید.
از فشار دادن جوش‌ها خودداری کنید. این کار باعث گسترش التهاب و آسیب به بافت‌های مجاور می‌شود.
بهداشت پوست را رعایت کنید. شستشوی بیش از حد با صابون ممکن است آسیب‌زا باشد.
تغذیه سالم داشته باشید. مصرف میوه و سبزیجات به سلامت پوست کمک می‌کند.
از درمان خودسرانه پرهیز کنید. مصرف راکوتان باید تحت نظارت پزشک باشد.
آزمایش‌های منظم انجام دهید. بررسی‌های کبدی و چربی خون در طول درمان ضروری است.
دکتر عباس انتظاری – متخصص طب پیشگیری
