پیشرفتهای اخیر در درمان کلینیکی جای جوش و اسکار آکنه
اسکار آکنه یکی از شایعترین مشکلات پوستی است که میتواند تأثیر قابل توجهی بر کیفیت زندگی و اعتماد به نفس فرد داشته باشد. این عارضه معمولاً پس از التهاب آکنه ولگاریس و به دلیل آسیب به لایههای عمقی پوست ایجاد میشود. در این مقاله، علل، انواع، و جدیدترین روشهای درمانی جای جوش و اسکار آکنه بررسی شده است.
آکنه ولگاریس ( جوش معمولی ) و آکنه کیستیک ( جوش کیستیک )
شیوع جوش صورت و بدن
بسیار شایع است و تقریباً 85 درصد از افراد جوان را درگیر میکند. در سن بلوغ ظاهر میشود و ممکن است در سن 25 سالگی یا بالاتر نیز ظاهر شود. در مردان شدیدتر از زنان است. شیوع آن در آسیاییها و آفریقاییها کمتر است. زمینه ژنتیکی چند عاملی و مستعد بودن خانوادگی دارد.
پاتوژنز و مکانیسم بیماری
عوامل اصلی شامل کراتینیزاسیون فولیکولی، آندروژنها و پروپیونی باکتریوم آکنه است. مسدود شدن فولیکولی (کومدون) مانع تخلیه سبوم میشود. آندروژنها (از نظر کمی و کیفی طبیعی در سرم) غدد سباسه را تحریک میکنند تا سبوم بیشتری تولید کنند.
لیپاز باکتریایی (پ. آکنه) چربیها را به اسیدهای چرب تبدیل میکند و واسطههای التهابی (IL-I، TNF-α) را تولید میکند که منجر به پاسخ التهابی میشود.
دیوارههای فولیکولهای کشیده شده میشکنند، سبوم، چربیها، اسیدهای چرب، کراتین، باکتریها وارد درم میشوند و واکنش التهابی و جسم خارجی را ایجاد میکنند. التهاب شدید منجر به اسکار میشود.
علائم بالینی
- کومدونها: باز (سرسیاه) یا بسته (سر سفید)؛ آکنه کومدونال.
- پاپولها و پاپولپوستولها: پاپولی که روی آن پوستول قرار دارد؛ آکنه پاپولپوستولار.
- ندولها یا کیستها: 1 تا 4 سانتی متر قطر؛ آکنه ندولکیستیک. ندولهای نرم ناشی از پارگیهای مکرر فولیکولی و کپسولسازی مجدد با التهاب، تشکیل آبسه (کیستها) و واکنش جسم خارجی است.
- سینوسها: مجاری تخلیه شده پوشیده شده توسط اپیتلیوم، معمولاً با آکنه ندولار.
- اسکارها: آتروفیک (اغلب گود افتاده) یا هیپرتروفیک (گاهی کلوئیدی).
درمان جوش صورت و بدن
هدف از درمان، از بین بردن انسداد مجرای پیلار، کاهش تولید سبوم و درمان استعمار باکتریایی است. هدف بلندمدت جلوگیری از اسکار است. آکنه خفیف با آنتیبیوتیکهای موضعی (کلیندامایسین و اریترومایسین) و ژلهای بنزوئیل پراکسید (2٪، 5٪ یا 10٪) درمان میشود.
اسکار آکنه و جای جوش : علل، انواع و روشهای درمان
علل ایجاد اسکار آکنه و جای جوش
اسکار آکنه و جای جوش در اثر التهاب شدید فولیکولهای مو و تخریب بافت پوستی در طول دوره آکنه ایجاد میشود. عوامل مختلفی در شدت و نوع اسکار نقش دارند، از جمله:
- شدت آکنه: آکنههای شدیدتر و کیستیک بیشتر احتمال ایجاد اسکار را دارند.
- ژنتیک: تمایل ژنتیکی به ایجاد کلوئید یا هایپرتروفی اسکار، نقش مهمی در شکلگیری اسکار آکنه دارد.
- التهاب: التهاب شدیدتر و طولانیتر در ضایعات آکنه، منجر به آسیب بیشتر پوست و در نتیجه اسکارهای عمیقتر میشود.
- دستکاری ضایعات: فشار دادن یا خاراندن آکنهها میتواند التهاب را تشدید کرده و احتمال اسکار را افزایش دهد.
- عفونت: عفونت ثانویه در ضایعات آکنه میتواند باعث آسیب بیشتر پوست و اسکار شود.
- نوع آکنه: برخی انواع آکنه مانند آکنه کنگلوباتا، بیشتر احتمال ایجاد اسکار را دارند.
انواع اسکار آکنه و جای جوش
اسکارهای آکنه به چند دسته تقسیم میشوند:
اسکارهای آتروفیک (Atrophic Scars): این اسکارها فرورفته و گود هستند و به دلیل از بین رفتن کلاژن در پوست ایجاد میشوند. سه نوع اصلی اسکار آتروفیک وجود دارد:
- اسکارهای رولینگ (Rolling Scars): فرورفتگیهای وسیع و نامنظم با دیوارههای گرد و ناهموار.
- اسکارهای آیس پیک (Icepick Scars): فرورفتگیهای عمیق و باریک شبیه به سوراخ سوزن.
- اسکارهای باکس کار (Boxcar Scars): فرورفتگیهای عمیق و وسیع با دیوارههای صاف و عمودی.
اسکارهای هایپرتروفیک (Hypertrophic Scars): این اسکارها برجسته و قرمز هستند و ناشی از افزایش تولید کلاژن در پوست هستند. معمولاً در ناحیهی زخم باقی میمانند و به مرور زمان کم رنگتر میشوند.
کلوئیدها (Keloids): این اسکارها بسیار برجستهتر و فراتر از محدودهی زخم اولیه رشد میکنند. قرمز و ضخیم هستند و به مرور زمان خودبهخود کوچک نمیشوند. در افراد با پوست تیره شایعترند.
هایپرپیگمانتاسیون پس از التهاب (Post-Inflammatory Hyperpigmentation): این نوع اسکار، لکههای تیره رنگ است که در اثر التهاب و آسیب به ملانوسیتها (سلولهای تولید کننده رنگدانه پوست) ایجاد میشود و نه خود آسیب بافتی. معمولاً با گذشت زمان کم رنگتر میشود.
روشهای درمان اسکار آکنه و جای جوش صورت
درمان اسکار آکنه به نوع و شدت اسکار بستگی دارد. روشهای درمانی متنوعی وجود دارند که عبارتند از:
درمانهای موضعی:
- رتینوئیدها (Retinoids): مانند ترتینوئین و تازاروتن. باعث افزایش تولید کلاژن و بهبود بافت پوست میشوند.
- آزلاییک اسید (Azelaic Acid): باعث کاهش هایپرپیگمانتاسیون پس از التهاب میشود.
- کرمهای لایه بردار (Exfoliants): حاوی AHA یا BHA برای کمک به بهبود بافت پوست.
- ویتامین C (Vitamin C): به عنوان یک آنتی اکسیدان و تحریک کنندهی کلاژنسازی.
درمانهای تهاجمیتر:
- میکرودرم ابریژن (Microdermabrasion): لایهبرداری مکانیکی سطح پوست با استفاده از کریستالهای ریز.
- درما ابریژن (Dermabrasion): لایهبرداری عمیقتر پوست با استفاده از ابزارهای چرخان.
- لیزر درمانی (Laser Resurfacing): استفاده از لیزر برای از بین بردن سطح پوست و تحریک کلاژنسازی. انواع مختلفی از لیزر برای درمان اسکار آکنه وجود دارد، از جمله لیزر CO2، لیزر erbium:YAG و لیزر pulsed dye.
- میکرونیدلینگ (Microneedling): ایجاد سوراخهای ریز در پوست با استفاده از غلتکهای نیدلدار که باعث تحریک کلاژنسازی میشود.
- پی آر پی (PRP): تزریق پلاسمای غنی از پلاکت به پوست برای تحریک ترمیم و کلاژنسازی.
- تزریق فیلر (Filler Injections): تزریق فیلرهای پوستی برای پر کردن فرورفتگیهای اسکار آتروفیک.
- سابسیژن (Subcision): استفاده از سوزن برای جدا کردن بافت اسکار از بافت سالم زیرین.
- پیوند پوست (Skin Grafting): پیوند پوست از یک ناحیهی سالم به ناحیهی اسکار.
انتخاب روش درمان جای جوش و اسکار آکنه
انتخاب بهترین روش درمان به نوع و شدت اسکار، نوع پوست، بودجهی بیمار و انتظارات او بستگی دارد. در بسیاری از موارد، ترکیبی از روشهای درمانی برای دستیابی به بهترین نتیجه مورد استفاده قرار میگیرد.
- اسکارهای خفیف: ممکن است با درمانهای موضعی مانند رتینوئیدها و لایه بردارها بهبود یابند.
- اسکارهای متوسط: ممکن است به درمانهای تهاجمیتر مانند میکرودرم ابریژن یا میکرونیدلینگ نیاز داشته باشند.
- اسکارهای شدید: ممکن است به درمانهای تهاجمیتر مانند لیزر درمانی، درما ابریژن یا پیوند پوست نیاز داشته باشند.
پیشگیری از اسکار آکنه
بهترین راه برای درمان اسکار آکنه، جلوگیری از ایجاد آن است. اقدامات زیر میتواند به پیشگیری از اسکار آکنه کمک کند:
- درمان سریع و مؤثر آکنه: درمان سریع و مؤثر آکنه از تشدید التهاب و آسیب به پوست جلوگیری میکند.
- اجتناب از دستکاری آکنه: فشار دادن، خراشیدن یا چیدن جوشها میتواند التهاب را تشدید کند و احتمال ایجاد اسکار را افزایش دهد.
- استفاده از محصولات مراقبت از پوست مناسب: استفاده از پاککنندهها، مرطوبکنندهها، و کرمهای ضد آفتاب مناسب میتواند از ایجاد اسکارهای جدید جلوگیری کند.
- رعایت بهداشت پوست: شستشوی مرتب صورت و حفظ بهداشت پوست میتواند از ایجاد آکنه و اسکارهای جدید جلوگیری کند.
نکات مهم در مورد جای جوش
- پیشگیری از ایجاد اسکار آکنه بسیار مهمتر از درمان آن است. درمان زودهنگام آکنه و اجتناب از دستکاری ضایعات، میتواند به کاهش احتمال اسکار کمک کند.
- درمان اسکار آکنه معمولاً زمانبر است و ممکن است به چندین جلسه درمانی نیاز باشد.
- نتیجهی درمان در افراد مختلف متفاوت است و هیچ تضمینی برای حذف کامل اسکار وجود ندارد.
- قبل از شروع هرگونه درمان، حتماً با یک پزشک مشورت کنید تا بهترین روش درمانی برای شما انتخاب شود.
دکتر عباس انتظاری – متخصص طب پیشگیری