بیماری‌های مقاربتی یا آمیزشی که به عنوان عفونت‌های منتقله از راه جنسی (STIs) نیز شناخته می‌شوند، گروهی از عفونت‌ها هستند که عمدتاً از طریق تماس جنسی، از جمله رابطه جنسی واژینال، مقعدی یا دهانی منتقل می‌شوند. علاوه بر این، برخی از این عفونت‌ها می‌توانند از طریق انتقال خون یا از مادر به نوزاد در دوران بارداری، زایمان یا شیردهی نیز سرایت کنند. متخصصان بیماری‌های مقاربتی در زمینه تشخیص، درمان و پیشگیری از این بیماری‌ها تخصص دارند.
بیماری‌های مقاربتی از جمله شایع‌ترین مشکلات بهداشتی در سراسر جهان به شمار می‌روند. سازمان جهانی بهداشت (WHO) تخمین می‌زند که سالانه بیش از ۳۷۴ میلیون مورد جدید عفونت مقاربتی قابل درمان مانند کلامیدیا، سوزاک، سیفلیس و تریکومونیازیس در بزرگسالان 15 تا 49 ساله در سراسر جهان رخ می‌دهد. این آمار نشان دهنده گستردگی و اهمیت این بیماری‌ها در سطح جهانی است.
این بیماری‌ها از طریق مسیرهای مختلفی انتقال می‌یابند که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
تماس جنسی: اصلی‌ترین روش انتقال بیماری‌های مقاربتی از طریق رابطه جنسی محافظت‌نشده با فرد آلوده است.
انتقال مادر به نوزاد: زنان باردار می‌توانند عفونت را به جنین یا نوزاد خود منتقل کنند.
تماس با خون آلوده: استفاده از سرنگ مشترک، انتقال خون آلوده و دریافت فرآورده‌های خونی ممکن است باعث انتقال برخی عفونت‌ها مانند HIV و هپاتیت B و C شود.
رفتارهای پرخطر که احتمال انتقال بیماری‌های مقاربتی را افزایش می‌دهند:
داشتن شرکای جنسی متعدد: هر چه تعداد شرکای جنسی بیشتر باشد، احتمال مواجهه با فرد آلوده و ابتلا به بیماری مقاربتی افزایش می‌یابد.
داشتن شریک جنسی که شرکای جنسی متعدد دارد: حتی اگر فرد فقط یک شریک جنسی داشته باشد، اگر آن شریک جنسی روابط پرخطر داشته باشد، خطر ابتلا به بیماری مقاربتی افزایش می‌یابد.
عدم استفاده از کاندوم: کاندوم یکی از موثرترین روش‌های پیشگیری از انتقال بسیاری از بیماری‌های مقاربتی در هنگام رابطه جنسی است. عدم استفاده مداوم و صحیح از کاندوم خطر انتقال را به شدت افزایش می‌دهد.
روابط جنسی پرخطر: روابط جنسی با افرادی که رفتارهای پرخطر دارند، مانند کارگران جنسی یا افرادی که مصرف‌کننده مواد مخدر تزریقی هستند، خطر ابتلا به بیماری‌های مقاربتی را افزایش می‌دهد.
مصرف الکل و مواد مخدر: مصرف الکل و مواد مخدر می‌تواند قضاوت فرد را مختل کرده و احتمال رفتارهای پرخطر جنسی را افزایش دهد.
عوامل اجتماعی موثر بر انتقال بیماری‌های مقاربتی:
علاوه بر رفتارهای فردی، عوامل اجتماعی مختلفی نیز می‌توانند بر انتقال بیماری‌های مقاربتی تاثیرگذار باشند:
تاخیر در درمان در زنان: بسیاری از بیماری‌های مقاربتی در زنان بدون علامت یا با علائم خفیف ظاهر می‌شوند. این امر می‌تواند منجر به تاخیر در تشخیص و درمان و در نتیجه، افزایش احتمال انتقال بیماری و بروز عوارض شود.
انگ اجتماعی و ترس از بدنامی: انگ اجتماعی مرتبط با بیماری‌های مقاربتی می‌تواند مانع از مراجعه افراد به مراکز درمانی و پیگیری درمان مناسب شود. ترس از بدنامی و قضاوت شدن ممکن است افراد را به پنهان کردن بیماری و عدم اطلاع‌رسانی به شرکای جنسی خود سوق دهد.
محدودیت دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی: در برخی مناطق، دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی، از جمله آزمایش‌های غربالگری و درمان بیماری‌های مقاربتی، ممکن است محدود باشد. همچنین، هزینه‌های درمان می‌تواند برای برخی افراد مانعی برای دریافت خدمات باشد.
مراجعه به درمانگران سنتی: در برخی جوامع، افراد ممکن است به دلیل ترس از بدنامی یا عدم اعتماد به سیستم پزشکی مدرن، به درمانگران سنتی مراجعه کنند که اغلب فاقد دانش و امکانات لازم برای درمان موثر بیماری‌های مقاربتی هستند.
عدم تکمیل دوره درمان: درمان بسیاری از بیماری‌های مقاربتی نیازمند مصرف کامل دوره داروهای تجویز شده توسط پزشک است. عدم تکمیل دوره درمان می‌تواند منجر به عدم ریشه‌کنی کامل عفونت، مقاومت دارویی و عود بیماری شود.
عدم درمان شرکای جنسی: برای جلوگیری از چرخه انتقال بیماری، درمان همزمان فرد مبتلا و شرکای جنسی او ضروری است. عدم درمان شرکای جنسی می‌تواند منجر به ابتلای مجدد فرد درمان شده و ادامه گسترش بیماری شود.
عدم استفاده از کاندوم: همانطور که قبلاً ذکر شد، عدم استفاده از کاندوم در هنگام رابطه جنسی یکی از مهم‌ترین عوامل افزایش خطر انتقال بیماری‌های مقاربتی است.
آسیب‌پذیری بیشتر زنان جوان: به دلیل ویژگی‌های بیولوژیکی مخاط واژن و دهانه رحم در زنان جوان، آن‌ها بیشتر مستعد ابتلا به بیماری‌های مقاربتی هستند. همچنین، شروع زودهنگام فعالیت جنسی و ازدواج در سنین پایین می‌تواند خطر ابتلا را افزایش دهد.
ختنه مردان: مطالعات نشان داده‌اند که مردان ختنه شده کمتر از مردان ختنه نشده به برخی از بیماری‌های مقاربتی، از جمله HIV و HPV، مبتلا می‌شوند.
چالش‌های مرتبط با بیماری‌های مقاربتی
یکی از مشکلات اصلی در کنترل بیماری‌های مقاربتی، حساسیت اجتماعی و انگ زدن به افراد مبتلا است که باعث اکراه آن‌ها از مراجعه به پزشک می‌شود. این امر می‌تواند منجر به تشخیص و درمان دیرهنگام، مراجعه به افراد غیرمتخصص و گسترش بیشتر عفونت در جامعه شود.
عوارض ناشی از بیماری‌های مقاربتی
عدم درمان به موقع این بیماری‌ها ممکن است عواقب جدی و حتی تهدیدکننده‌ای به همراه داشته باشد، از جمله:
نازایی و ناباروری: برخی بیماری‌ها مانند کلامیدیا و سوزاک می‌توانند به دستگاه تناسلی آسیب برسانند و منجر به ناباروری شوند.
حاملگی خارج از رحم: عفونت‌های درمان‌نشده خطر حاملگی خارج از رحم را افزایش می‌دهند.
سرطان‌های تناسلی: برخی عفونت‌های ویروسی، مانند ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)، با افزایش خطر سرطان‌های تناسلی مرتبط هستند.
عوارض بارداری و نوزادی: عفونت‌های مقاربتی در دوران بارداری می‌توانند منجر به سقط جنین، زایمان زودرس و مشکلات نوزادی شوند.
افزایش خطر ابتلا به HIV: بیماری‌های مقاربتی دیگر می‌توانند خطر انتقال ویروس HIV را افزایش دهند.
انواع بیماری‌های مقاربتی شایع
بیماری‌های مقاربتی متنوعی وجود دارند که از طریق تماس جنسی منتقل می‌شوند. برخی از شایع‌ترین آن‌ها عبارتند از:
عفونت‌های باکتریایی:
عفونت‌های ویروسی:
تبخال تناسلی (هرپس سیمپلکس)
زگیل تناسلی (ویروس پاپیلومای انسانی – HPV)
ایدز (HIV)
هپاتیت B
عفونت‌های انگلی و تک‌یاخته‌ای:
تریکومونیازیس
شپش عانه
گال
علائم بیماری‌های مقاربتی
علائم بیماری‌های مقاربتی بسیار متنوع هستند و بسته به نوع عفونت، جنسیت فرد و وضعیت سلامت عمومی متفاوت می‌باشند. برخی از افراد مبتلا به بیماری‌های مقاربتی ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند (به ویژه در مراحل اولیه عفونت) یا علائم آن‌ها بسیار خفیف و غیر اختصاصی باشد. در زنان، بسیاری از بیماری‌های مقاربتی ممکن است بدون علامت باشند یا فقط علائم مبهمی مانند ترشحات غیر طبیعی واژن یا درد خفیف لگن ایجاد کنند. به همین دلیل، غربالگری منظم برای زنان از نظر بیماری‌های مقاربتی بسیار مهم است.
علائم در مردان:
ترشح از مجرای ادرار (ممکن است سفید، زرد، سبز یا چرکی باشد)
سوزش یا درد هنگام ادرار کردن
زخم، جوش، تاول یا ضایعه پوستی روی آلت تناسلی، بیضه‌ها یا اطراف مقعد
درد یا تورم بیضه‌ها
تورم غدد لنفاوی در کشاله ران
علائم در زنان
ترشح غیر طبیعی واژن (تغییر در رنگ، بو یا مقدار ترشحات)
سوزش، خارش یا درد واژن
درد هنگام رابطه جنسی
خونریزی غیر طبیعی واژینال (مثلاً بین دوره‌های قاعدگی یا بعد از رابطه جنسی)
درد در قسمت تحتانی شکم یا لگن
زخم، جوش، تاول یا ضایعه پوستی روی واژن، فرج یا اطراف مقعد
علائم مشترک در هر دو جنس
زخم، جوش، تاول یا ضایعه پوستی در دهان یا گلو (در صورت رابطه جنسی دهانی)
درد مقعدی، خونریزی یا ترشح (در صورت رابطه جنسی مقعدی)
تب، خستگی، درد عضلانی یا بثورات پوستی (در برخی از بیماری‌های مقاربتی مانند HIV یا سیفلیس ثانویه)
رابطه بین بیماری‌های مقاربتی و HIV:
بین بیماری‌های مقاربتی و HIV رابطه پیچیده‌ای وجود دارد. ابتلا به بیماری‌های مقاربتی دیگر، به ویژه بیماری‌هایی که باعث ایجاد زخم‌های تناسلی می‌شوند (مانند سیفلیس، تبخال تناسلی و شانکروئید)، خطر ابتلا به HIV را در صورت قرار گرفتن در معرض ویروس افزایش می‌دهد. این زخم‌ها می‌توانند راه ورود آسان‌تری برای ویروس HIV به بدن فراهم کنند.
علاوه بر این، افراد مبتلا به HIV که به بیماری‌های مقاربتی دیگر نیز مبتلا می‌شوند، ممکن است بیشتر در معرض عوارض جدی ناشی از هر دو بیماری قرار بگیرند. بیماری‌های مقاربتی می‌توانند سیستم ایمنی را ضعیف‌تر کرده و پیشرفت HIV را تسریع بخشند.
به همین دلیل، پیشگیری و درمان بیماری‌های مقاربتی نقش مهمی در پیشگیری از HIV و مدیریت عفونت HIV دارد. افراد مبتلا به HIV باید به طور منظم از نظر بیماری‌های مقاربتی دیگر غربالگری شوند و در صورت ابتلا، درمان مناسب را دریافت کنند.
روش‌های تشخیص
برای تشخیص دقیق بیماری‌های مقاربتی، روش‌های زیر مورد استفاده قرار می‌گیرد:
آزمایش خون: برای تشخیص سیفلیس، HIV، هپاتیت B.
آزمایش ادرار: برای شناسایی کلامیدیا و سوزاک.
نمونه‌برداری: از ترشحات تناسلی یا زخم‌ها برای شناسایی عوامل بیماری‌زا.
راه‌های پیشگیری از بیماری‌های مقاربتی
پیشگیری از بیماری‌های مقاربتی نقش کلیدی در حفظ سلامت جنسی دارد. برخی از راه‌های اصلی پیشگیری شامل موارد زیر است:
استفاده از کاندوم: یکی از موثرترین روش‌های پیشگیری از بیماری‌های مقاربتی استفاده صحیح و مداوم از کاندوم است.
واکسیناسیون: واکسن‌های HPV و هپاتیت B می‌توانند از برخی بیماری‌های مقاربتی جلوگیری کنند.
غربالگری منظم: انجام آزمایش‌های دوره‌ای، به‌ویژه برای افراد با روابط جنسی پرخطر، ضروری است.
رفتارهای جنسی مسئولانه: محدود کردن تعداد شرکای جنسی و اجتناب از روابط پرخطر، احتمال ابتلا به بیماری‌های مقاربتی را کاهش می‌دهد.
کنترل و پیشگیری از بیماری‌های مقاربتی در سطح جامعه:
کنترل و پیشگیری از بیماری‌های مقاربتی نیازمند تلاش‌های هماهنگ در سطوح مختلف جامعه است. این تلاش‌ها باید شامل موارد زیر باشند:
برنامه‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی عمومی: اجرای برنامه‌های آموزشی جامع و مداوم برای افزایش آگاهی عمومی در مورد بیماری‌های مقاربتی، راه‌های انتقال، علائم، عوارض و روش‌های پیشگیری. این برنامه‌ها باید گروه‌های مختلف جامعه، به ویژه جوانان و گروه‌های آسیب‌پذیر را هدف قرار دهند.
توسعه و دسترسی آسان به خدمات بهداشتی و درمانی: تامین دسترسی آسان و مقرون به صرفه به خدمات بهداشتی و درمانی، از جمله آزمایش‌های غربالگری، درمان و مشاوره‌های پیشگیری از بیماری‌های مقاربتی. این خدمات باید در مراکز بهداشتی، کلینیک‌ها، بیمارستان‌ها و سایر مراکز درمانی ارائه شوند.
ترویج استفاده از کاندوم: تلاش برای ترویج استفاده مداوم و صحیح از کاندوم در هنگام رابطه جنسی از طریق برنامه‌های آموزشی، توزیع رایگان کاندوم و ایجاد دسترسی آسان به آن.
غربالگری فعال: اجرای برنامه‌های غربالگری فعال برای بیماری‌های مقاربتی در گروه‌های پرخطر، مانند زنان باردار، کارگران جنسی و مردانی که با مردان رابطه جنسی دارند.
درمان سریع و موثر: تامین دسترسی به درمان‌های موثر و به‌روز برای بیماری‌های مقاربتی و اطمینان از اینکه افراد مبتلا دوره درمان را به طور کامل تکمیل می‌کنند.
پیگیری و درمان شرکای جنسی: ایجاد سازوکارهایی برای پیگیری و درمان شرکای جنسی افراد مبتلا به بیماری‌های مقاربتی به منظور جلوگیری از چرخه انتقال بیماری.
کاهش انگ اجتماعی: تلاش برای کاهش انگ اجتماعی مرتبط با بیماری‌های مقاربتی از طریق آموزش و اطلاع‌رسانی و ایجاد محیطی حمایتی برای افراد مبتلا.
همکاری بین‌بخشی: همکاری بین بخش‌های مختلف جامعه، از جمله بخش‌های بهداشت، آموزش، رسانه، سازمان‌های غیردولتی و رهبران مذهبی، برای اجرای برنامه‌های جامع کنترل و پیشگیری از بیماری‌های مقاربتی.
با اجرای این راهکارها می‌توان به طور موثری از شیوع بیماری‌های مقاربتی کاست و سلامت جنسی جامعه را ارتقا بخشید.
درمان بیماری‌های مقاربتی
درمان به نوع بیماری بستگی دارد:
عفونت‌های باکتریایی: مانند کلامیدیا و سوزاک، معمولاً با آنتی‌بیوتیک درمان می‌شوند.
عفونت‌های ویروسی: مانند HIV و تبخال تناسلی، درمان قطعی ندارند، اما داروهای ضدویروسی می‌توانند علائم را کنترل کنند.
عفونت‌های انگلی: مانند تریکومونیازیس و گال، با داروهای ضدانگل درمان می‌شوند.
