بیماریهای مقاربتی یا بیماری های جنسی یا عفونتهای منتقله از راه جنسی (STIs)، گروهی از عفونتها هستند که عمدتاً از طریق تماس جنسی (واژینال، مقعدی یا دهانی) منتقل میشوند. با این حال، برخی از آنها ممکن است از راههای دیگری مانند انتقال خون، شیردهی یا از مادر به جنین نیز سرایت کنند. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، سالانه بیش از ۳۷۴ میلیون مورد جدید از چهار عفونت شایع مقاربتی (کلامیدیا، سوزاک، سیفلیس و تریکومونیازیس) در جهان رخ میدهد. این آمار نشاندهنده ضرورت آگاهی عمومی و مراجعه به موقع به متخصصان بیماریهای مقاربتی برای پیشگیری و درمان است.
راههای انتقال بیماری های جنسی
تماس جنسی: شایعترین راه انتقال بیماری های جنسی از طریق تماس مستقیم جنسی با فرد آلوده است. این شامل رابطه جنسی واژینال، مقعدی و دهانی میشود.
انتقال از مادر به نوزاد: زنان باردار مبتلا به عفونتهای مقاربتی میتوانند عفونت را به جنین یا نوزاد خود در دوران بارداری، هنگام زایمان یا پس از زایمان از طریق شیردهی منتقل کنند.
تماس با خون آلوده: به اشتراک گذاشتن سوزن و سرنگ آلوده، به ویژه در میان مصرفکنندگان مواد مخدر تزریقی، میتواند راهی برای انتقال برخی از بیماریهای مقاربتی مانند HIV و هپاتیت B و C باشد. همچنین، انتقال خون و فرآوردههای خونی آلوده (اگرچه در حال حاضر با غربالگری خونهای اهدایی بسیار نادر است) میتواند راه انتقال باشد.
ناباروری: بیماری التهابی لگن (PID) در زنان و التهاب پروستات در مردان.
حاملگی خارج از رحم: افزایش خطر تا ۱۰ برابر در مبتلایان به کلامیدیا یا سوزاک.
سرطانهای تناسلی: ارتباط قوی بین HPV و سرطان دهانه رحم، واژن، مقعد و آلت.
عوارض بارداری: سقط جنین، زایمان زودرس و عفونتهای نوزادی.
افزایش خطر ابتلا به HIV: زخمهای ناشی از STIs مانند تبخال تناسلی، راه ورود ویروس را تسهیل میکنند.
علائم: زگیلهای نرم، گلکلمی یا صاف در نواحی تناسلی.
عوارض: انواع پرخطر HPV (۱۶ و ۱۸) عامل ۷۰% سرطانهای دهانه رحم.
درمان: کرایوتراپی، لیزر، جراحی یا محلولهای شیمیایی.
پیشگیری: واکسن گارداسیل (پوشش HPV 6, 11, 16, 18).
علائم: تاولهای دردناک، زخمهای عودکننده.
عوارض: انتقال نوزادی در زایمان طبیعی.
درمان: آسیکلوویر برای کاهش علائم و انتقال.
مراحل: شانکر سخت (مرحله اول)، بثورات پوستی (مرحله دوم)، آسیب به اعضای حیاتی (مرحله سوم).
درمان: پنیسیلین تزریقی.
علائم مشترک: ترشحات چرکی، سوزش ادرار.
عوارض: PID و ناباروری در زنان.
درمان: آنتیبیوتیکها (آزیترومایسین برای کلامیدیا، سفتریاکسون برای سوزاک).
علائم: ترشحات بدبو، خارش واژن.
درمان: مترونیدازول خوراکی.
جدول مقایسهای بیماریهای شایع مقاربتی
بیماری | عامل | علائم شاخص | درمان |
---|---|---|---|
زگیل تناسلی | HPV | زگیلهای پوستی | کرایوتراپی، لیزر |
تبخال تناسلی | HSV-2 | تاولهای دردناک | آسیکلوویر |
سیفلیس | ترپونما پالیدوم | شانکر سخت، بثورات | پنیسیلین |
سوزاک | نایسریا گونورهآ | ترشحات چرکی | سفتریاکسون |
تریکومونیازیس | تریکوموناس واژینالیس | ترشحات بدبو | مترونیدازول |
مولوسکوم کنتاژیوزوم، یک عفونت پوستی (خوشخیم) محسوب میگردد که عامل ایجادکننده آن، ویروس مولوسکوم کنتاژیوزوم (MCV) میباشد.
این بیماری بالینی، با ظهور پاپولهای کوچک، گنبدیشکل و دارای رنگ مرواریدی بر سطح پوست مشخص میشود. شیوع این عفونت در کودکان و افراد مبتلا به نقص سیستم ایمنی بیشتر است و انتقال آن میتواند از طریق تماس مستقیم پوست با پوست صورت پذیرد. در بسیاری از موارد، مولوسکوم کنتاژیوزوم به طور خودبهخودی و بدون نیاز به مداخله درمانی خاص، بهبود مییابد.
درمان: رویکردهای درمانی مولوسکوم کنتاژیوزوم، عمدتاً شامل حذف فیزیکی ضایعات میباشد که این امر از طریق روشهایی نظیر کرایوتراپی (انجماد)، کورتاژ (تراشیدن) یا استفاده از داروی موضعی کانتاریدین قابل انجام است.
پیشگیری: رعایت بهداشت فردی مناسب و اجتناب از تماس مستقیم با افراد آلوده، اقدامات مهمی در راستای پیشگیری از ابتلا به این بیماری به شمار میروند.
شانکروئید، یک عفونت باکتریال است که توسط باکتری هموفیلوس دوکرئی (Haemophilus ducreyi) ایجاد میگردد. این بیماری، با ایجاد زخمهای دردناک و التهابی در ناحیه تناسلی تظاهر مییابد. شیوع شانکروئید، به طور معمول در مناطقی با سطح بهداشت پایینتر، بیشتر مشاهده میشود.
درمان: به منظور درمان شانکروئید، استفاده از آنتیبیوتیکهایی نظیر آزیترومایسین یا اریترومایسین تجویز میگردد.
پیشگیری: رعایت اصول بهداشت فردی و پرهیز از تماس جنسی با افراد مبتلا به شانکروئید، از جمله اساسیترین راهکارهای پیشگیرانه در برابر این بیماری محسوب میشوند.
داشتن شرکای جنسی متعدد: هر چه تعداد شرکای جنسی بیشتر باشد، احتمال مواجهه با فرد آلوده و ابتلا به بیماری های جنسی افزایش مییابد.
داشتن شریک جنسی که شرکای جنسی متعدد دارد: حتی اگر فرد فقط یک شریک جنسی داشته باشد، اگر آن شریک جنسی روابط پرخطر داشته باشد، خطر ابتلا به بیماری مقاربتی افزایش مییابد.
عدم استفاده از کاندوم: کاندوم یکی از موثرترین روشهای پیشگیری از انتقال بسیاری از بیماریهای مقاربتی در هنگام رابطه جنسی است. عدم استفاده مداوم و صحیح از کاندوم خطر انتقال بیماری های جنسی را به شدت افزایش میدهد.
روابط جنسی پرخطر: روابط جنسی با افرادی که رفتارهای پرخطر دارند، مانند کارگران جنسی یا افرادی که مصرفکننده مواد مخدر تزریقی هستند، خطر ابتلا به بیماری های جنسی را افزایش میدهد.
مصرف الکل و مواد مخدر: مصرف الکل و مواد مخدر میتواند قضاوت فرد را مختل کرده و احتمال رفتارهای پرخطر جنسی را افزایش دهد.
تشخیص STIs: از معاینه تا آزمایشهای پیشرفته
تشخیص بیماریهای مقاربتی معمولاً با ترکیبی از روشهای زیر انجام میشود:
✅ ۱. شرح حال پزشکی و سابقه جنسی
پزشک با بررسی علائم، سابقه جنسی و عوامل پرخطر مانند رابطه جنسی محافظتنشده، شرکای جنسی متعدد یا سابقه بیماریهای مقاربتی، اطلاعات لازم را برای ارزیابی اولیه جمعآوری میکند.
✅ ۲. معاینه فیزیکی
معاینه ناحیه تناسلی، غدد لنفاوی و سایر قسمتهای بدن برای بررسی علائم ظاهری عفونت، مانند زخمها، ترشحات غیرطبیعی یا التهاب، انجام میشود.
✅ ۳. آزمایشهای تشخیصی
بسته به علائم بیمار و نوع بیماری مشکوک، پزشک ممکن است آزمایشهای زیر را توصیه کند:
- آزمایش خون: برای تشخیص بیماریهایی مانند سیفلیس، HIV، هپاتیت B و برخی عفونتهای دیگر.
- آزمایش ادرار: برای تشخیص کلامیدیا و سوزاک.
- نمونهبرداری از ترشحات یا زخمها: برای شناسایی سوزاک، کلامیدیا، تبخال تناسلی، زگیل تناسلی و شانکروئید.
- آزمایش PCR: یک روش بسیار حساس برای شناسایی DNA یا RNA عوامل بیماریزا در نمونههای مختلف.
انتخاب نوع آزمایش به علائم بیمار و بیماری مشکوک بستگی دارد. تشخیص سریع و دقیق، نقش کلیدی در شروع درمان مناسب و پیشگیری از عوارض احتمالی دارد.
پیشگیری از بیماریهای مقاربتی
حفظ سلامت جنسی و پیشگیری از بیماریهای مقاربتی نیازمند رعایت اصول بهداشتی و اتخاذ رفتارهای ایمن است. روشهای اصلی پیشگیری عبارتند از:
✅ ۱. پرهیز از تماس جنسی
مطمئنترین راه پیشگیری، پرهیز کامل از هرگونه تماس جنسی است.
✅ ۲. تکهمسری و روابط ایمن
داشتن رابطه جنسی انحصاری با یک شریک جنسی سالم و پایبند به اصول بهداشتی که از نظر بیماریهای مقاربتی مورد آزمایش قرار گرفته است، خطر ابتلا را به میزان قابل توجهی کاهش میدهد.
✅ ۳. استفاده صحیح از کاندوم
- کاندومهای لاتکس یا پلیاورتان در هر رابطه جنسی واژینال، مقعدی یا دهانی خطر انتقال بسیاری از بیماریهای مقاربتی را کاهش میدهند.
- استفاده صحیح و مداوم از کاندوم بسیار مهم است، زیرا عدم استفاده یا استفاده نادرست، اثربخشی آن را کاهش میدهد.
✅ ۴. واکسیناسیون
برخی بیماریهای مقاربتی قابل پیشگیری با واکسن هستند:
- واکسن هپاتیت B: محافظت در برابر ویروس HBV.
- واکسن HPV: پیشگیری از زگیل تناسلی و سرطانهای مرتبط با HPV.
دریافت واکسن طبق برنامه توصیهشده، نقش مهمی در کاهش شیوع این بیماریها دارد.
✅ ۵. غربالگری و آزمایشهای منظم
- انجام آزمایشهای دورهای برای تشخیص زودهنگام بیماریهای مقاربتی، بهویژه برای افراد دارای شرکای جنسی متعدد، بسیار ضروری است.
- تشخیص بهموقع، درمان سریع و جلوگیری از انتقال به دیگران را ممکن میسازد.
✅ ۶. آموزش و افزایش آگاهی
- اطلاعرسانی در مورد راههای انتقال، علائم، عوارض و روشهای پیشگیری، نقش کلیدی در کاهش شیوع بیماریهای مقاربتی دارد.
- آموزش باید شامل رعایت اصول بهداشتی، استفاده صحیح از کاندوم و رفتارهای جنسی ایمن باشد.
✅ ۷. رفتارهای جنسی مسئولانه
- محدود کردن تعداد شرکای جنسی و اجتناب از روابط پرخطر.
- رعایت اصول بهداشتی و اخلاقی در روابط جنسی.
انواع درمان بر اساس عامل بیماریزا
✅درمان عفونتهای باکتریایی
عفونتهای باکتریایی مانند سوزاک، کلامیدیا و سیفلیس، به طور معمول با استفاده از داروهای آنتیبیوتیک به خوبی درمان میشوند.
سوزاک: برای درمان سوزاک، معمولاً سفتریاکسون به صورت تزریقی تجویز میشود.
کلامیدیا: آزیترومایسین یا داکسیسایکلین از جمله داروهای رایج برای درمان کلامیدیا هستند.
سیفلیس: پنیسیلین تزریقی همچنان به عنوان درمان اصلی و استاندارد برای سیفلیس شناخته میشود.
✅مدیریت عفونتهای ویروسی
عفونتهای ویروسی نظیر تبخال تناسلی، زگیل تناسلی، هپاتیت B و HIV درمان قطعی ندارند. با این حال، استفاده از داروهای ضدویروسی میتواند به طور موثری به مدیریت علائم، کاهش شدت بیماری و به حداقل رساندن احتمال انتقال آنها کمک کند.
تبخال تناسلی: داروهایی مانند آسیکلوویر یا والاسیکلوویر به منظور کاهش تعداد دفعات عود و شدت زخمهای ناشی از تبخال تناسلی تجویز میشوند.
زگیل تناسلی (HPV): برای حذف زگیلهای تناسلی، روشهایی نظیر کرایوتراپی (انجماد)، لیزر یا استفاده از محلولهای شیمیایی به کار گرفته میشوند. لازم به ذکر است که این روشها ویروس HPV را از بدن حذف نمیکنند و ویروس همچنان در بدن باقی میماند.
هپاتیت B: داروهای ضدویروسی مانند تنوفوویر در کنترل ویروس هپاتیت B و کاهش فعالیت آن نقش موثری دارند.
HIV: درمان ضد رتروویروسی (ART) نه تنها به افراد مبتلا به HIV این امکان را میدهد که زندگی سالم و طولانی داشته باشند، بلکه به شکل چشمگیری خطر انتقال ویروس به دیگران را نیز کاهش میدهد.
✅درمان عفونتهای انگلی و تکیاختهای
عفونتهایی از قبیل تریکومونیازیس، شپش عانه و گال، معمولاً با استفاده از داروهای ضد انگل یا درمانهای موضعی به سهولت قابل درمان هستند.
تریکومونیازیس: مترونیدازول یا تینیدازول به شکل خوراکی تجویز میگردند.
شپش عانه: لوسیونهای حاوی پرمترین، اثربخشی قابل توجهی در درمان شپش عانه دارند.
گال: کرمهای موضعی حاوی پرمترین یا ایورمکتین خوراکی، به عنوان درمانهای رایج گال مورد استفاده قرار میگیرند.
نکات ضروری در فرآیند درمان
✅به منظور دستیابی به درمان موفقیتآمیز بیماریهای مقاربتی، رعایت دقیق موارد ذیل اجتنابناپذیر است:
رعایت کامل توصیههای پزشکی: ضروری است که تمامی دستورالعملهای پزشک معالج را به دقت پیگیری نموده و دوره درمانی تجویز شده را، حتی در صورت مشاهدهی بهبودی نسبی علائم، به طور کامل به اتمام رسانید.
پرهیز از هرگونه تماس جنسی: تا زمان دریافت تأییدیه رسمی بهبودی کامل از سوی پزشک، اکیداً از برقراری رابطه جنسی اجتناب ورزید. این اقدام به منظور پیشگیری از انتقال احتمالی عفونت به شریک جنسی صورت میپذیرد.
اطلاعرسانی مسئولانه به شرکای جنسی: کلیه شرکای جنسی فرد مبتلا باید از وضعیت موجود آگاه گردند و به منظور انجام آزمایشهای تشخیصی و دریافت درمان مقتضی، به پزشک متخصص مراجعه نمایند.
دکتر عباس انتظاری، متخصص طب پیشگیری در تهران